به طور کلی موانع پیش روی مناطق آزاد در دستیابی به اهداف تعیین شده را میتوان در فراهم نبودن پیش‌نیازهای لازم برای موفقیت این مناطق و همچنین چالش‌های موجود در قوانین این مناطق دانست.
یک سیاست غلط که موجب دور شدن این مناطق از اهداف تعیین شده گردید، سیاست تأمین زیرساخت‌های مناطق از محل درآمدهاست. این موضوع باعث شده تا مناطق آزاد به منظور تأمین مالی ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز، روی به واردات آورده تا از محل عوارض وارداتی بتوانند منابع مورد نیاز را تأمین کنند. در حالی که تجربه مناطق آزاد سایر کشورها مانند منطقه آزاد جبل‌علی واقع در امارات نشان می‌دهد این مناطق پس از تأمین زیرساخت‌های لازم به بهره‌برداری رسیدند. وجود زیرساخت‌های مناسب در کنار قوانین سهل‌گیرانه موجب شد تا منطقه آزاد جبل‌علی جذابیت برای سرمایه‌گذاران خارجی داشته باشد. از طرف دیگر، وجود سیاست‌های تشویقی در مناطق آزاد، یکی دیگر از پیش‌نیازهای لازم برای جذب سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد است. مقایسه تطبیقی بین سیاست‌های تشویقی مناطق آزاد ایران و برخی از مناطق آزاد سایر کشورهای جهان نشان از محدودیت وجود مشوق‌های لازم برای سرمایه‌گذاران خارجی در مناطق آزاد ایران دارد.
بنابرین آنچه از مطالب عنوان شده برمی‌آید آن است که به منظور دستیابی به اهداف تعیین شده در مناطق آزاد لازم است تا بازنگری کلی در برخی از سیاست‌های اتخاذ شده در این مناطق صورت گیرد.
پیشنهادات
برخی از سیاست‌های پیشنهادی برای توسعه و بهبود عملکرد منطقه آزاد ماکو عبارتند از:
۱ـ عدم ایجاد مناطق آزاد جدید تا قبل از ایجاد زیرساخت‌های لازم،
۲-ـ کمک به ایجاد زیرساخت‌های لازم در منطقه آزاد ماکو از طریق اختصاص ردیف بودجه‌ای،
۳ـ بازنگری در قوانین مربوط به سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد،
۴ـ ایجاد احساس امنیت برای سرمایه‌گذار با بهره گرفتن از تغییر در قوانین،
۵ـ امکان اعطای مالکیت ۱۰۰ درصد به سرمایه‌گذار خارجی برای مدت زمان مشخص و با ذکر شرایط خاص در منطقه آزاد ماکو،
۶ـ ایجاد ثبات در مدیریت با بهره گرفتن از اتخاذ یک استراتژی مشخص و عدم انتخاب مدیران حزبی،
۷ـ ایجاد مدیریت یکپارچه در مناطق آزاد از طریق تنفیذ کلیه اختیارات سایر دستگاه‌های اجرایی به مدیر سازمان منطقه آزاد،
۸ـ رفع مشکل حقوق ورودی در قانون ارزش‌افزوده و … .
موضوع مناطق آزاد و بررسی دلایل عدم موفقیت این مناطق سال‌ها است که به یکی از موضوعات پرچالش کشور تبدیل شده و میتوان گفت تاکنون اقدام چندانی در این خصوص صورت نگرفته است. زیرا وضعیت شاخص‌های عملکرد مناطق نیز متأسفانه بهبود چندانی نیافته است. این در حالی است که وجود مناطق آزاد در کشورهایی مانند چین، امارات، هند، ترکیه و سایر کشورهایی که در گزارش نیز به آن ها اشاره شد، تا حدود زیادی به رشد و توسعه اقتصادی این کشورها کمک کرده و در واقع دروازه ورود این کشورها به بازارهای خارجی و حضور پرقدرت در تجارت خارجی بوده است. رشد و شکوفایی مناطق آزاد می‌تواند در راستای دستیابی به اهداف تعیین شده در سند چشم‌انداز بیست‌ساله نیز تأثیر بسزایی داشته باشد. زیرا در حال حاضر کشورهای منطقه به خصوص امارات و قطر با تأکید بر تجارت آزاد توانسته‌اند جایگاه مناسبی در منطقه به دست آورده و کشور ایران بدون اعمال تغییرات اساسی در سیاست‌های این مناطق نمی‌تواند به هدف رشد و توسعه مورد نظر دست یابد.
در صورتی که بتوان اصلاحات مورد نظر را در کلیه مناطق به اجرا گذاشت، بسیار مفید فایده خواهد بود. با این حال از آنجایی که تأمین زیرساخت‌های مناطق در درجه اول از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده و این امر ممکن است هزینه‌بر باشد، پیشنهاد می‌شود که برای انجام اصلاحات فوق و به خصوص اختصاص ردیف بودجه‌ای برای تأمین زیرساخت‌ها در مرحله اول یکی از مناطق آزاد کشور که دارای مزیت‌های زیرساختی و کم ریسک بوده(منطقه آزاد ماکو توصیه می شود) انتخاب شده و تغییرات اساسی به‌لحاظ سیاست‌های تشویقی، شیوه مدیریتی، تأمین زیرساخت‌ها و سایر موارد در آن اعمال شود.
در این خصوص باید برنامه بلندمدتی برای این منطقه تعیین شده (به عنوان مثال یک سند چشم‌انداز ده‌ساله) و در این سال‌ها ردیف بودجه‌ای جهت تأمین زیرساخت‌ها در بودجه سالیانه پیش‌بینی شود. همچنین میتوان در این منطقه امکان مالکیت ۱۰۰ درصد خارجی را برای دوره‌ای محدود و مشروط به برخی ضوابط فراهم کرده و شرایط بسیار سهل‌گیرانه را از قیبل معافیت مالیاتی، اعطای زمین و… برای فعالیت بانک‌های خارجی فراهم آورد.
منابع
۱- آیین نامه اجرایی نحوه واگذاری زمین و منابع ملی در مناطق آزاد، مصوب هیئت وزیران۱۳۷۳
۲- آیین نامه اجرایی عملیات پولی و بانکی در مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران، مصوب هیئت وزیران۱۳۷۹
۳- آیین نامه استملاک اموال غیر منقول بیگانگان در ایران ،۱۳۲۸
۴- آیین نامه اجرایی راجع به استملاک اموال غیر منقول بیگانگان در ایران مصوب مهر ۱۳۴۲
۵- آیین نامه اجرایی راجع به استملاک اموال غیر منقول بیگانگان در ایران مصوب ۱۳۴۵
۶- آیین نامه چگونگی تملک اموال غیر منقول توسط اتباع خارجی غیر مقیم در جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۷۴
۷- آیین نامه قانون دفاتر اسناد رسمی مواد ۴۲و ۴۵
۸- ابراهیمی،سید ابراهیم، ۱۳۹۰ ، نقش مناطق آزاد در توسعه اقتصاد،همایش ملی جمهوری اسلامی ایران و جهانگردی .
۹- ارفع نیا ،بهشید، ۱۳۷۰ ، حقوق بین الملل خصوصی ، انتشارات تهران .
۱۰- الماسی، جهانگیر، ۱۳۸۹ ، حقوق بین الملل خصوصی، انتشارات دانشگاه تهران .
۱۱- امامی، سید حسن، ۱۳۷۷ ، حقوق مدنی، جلد اول ، چاپ نوزدهم ، تهران ،انتشارات کتابفروشی اسلامیه .
۱۲- التجایی، ابراهیم، ۱۳۸۸ ، مناطق آزاد تجاری و صنعتی،ابزار راهبرد توسعه صادرات در مقایسه با سه کشور دیکر آسیایی،پژوهشنامه اقتصادی .
۱۳- اصول ۴۳و۱۵۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
۱۴- بروجردی،حسین، ۱۳۸۹ ، مشکلات قانونی مناطق آزاد،ماهنامه خبری تحلیلی آغاز .
۱۵- سلجوقی ، محمود، ۱۳۷۰ ، حقوق بین الملل خصوصی،انتشارات دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی.
۱۶- جعفری لنگرودی، محمد باقر، ۱۳۷۸ ، ترمینولوژی حقوق، چاپ نوزدهم ، تهران، انتشارات کتابخانه گنج دانش .
۱۷- جعفری لنگرودی، محمد باقر، ۱۳۹۱ ، ترمینولوژی حقوق،تهران، انتشارات کتابخانه گنج دانش .
۱۸-دهخدا، علی اکبر، ۱۳۷۷ ، لغت نامه دهخدا،تهران، انتشارات دانشگاه تهران،چاپ دوم از دوره جدید.
۱۹- عامری، جواد، ۱۳۶۲ ، تقریرات درس حقوق بین الملل خصوصی ، چاپ دوم .
۲۰-عدل، مصطفی، ۱۳۸۵ ، حقوق مدنی،قزوین، چاپ دوم ، انتشارات طه .
۲۱- عهد نامه مودت و اقامت بین ایران و مصر مصوب ۱۳۰۸
۲۲- عهد نامه اقامت و تجارت و بحر پیمایی بین ایران و سوئد،۱۳۰۸ شمسی
۲۳-عهد نامه مودت و قرارداد تجارت بین ایران و لهستان مصوب ۱۳۰۷
