داشتن نظرگاه مثبت نقش سرنوشت سازی در تاب آوری دارد و عناصر کلیدی آن شامل امید، خوش بینی، متمرکز شدن بر نقاط قوت و توانمندی ها، ابتکار و پایداری، اطمینان به غلبه بر دشواری ها، جرئت و دلگرم سازی هستند و همه این ها برای مقاومت در برابر دشواری ها و بازگشت به حالت اولیه پس از تجربه آن شرایط لازم است. در مطالعه های مختلف برخی از ویژگیها و فضیلت های فردی به عنوان شاخصه تاب آوری شناسایی گردیده اند که از جمله آن ها می توان به عواملی مثل بهزیستی روانی، کنترل فردی، مهارتهای کنارآمدن کارآمد و مفید، امید، خوشبینی، مهارت، خودکارآمدی، سرسختی روانی، احساس یکپارچگی و درایت، اطمینان، انعطاف پذیری، داشتن مهارت های حل مسئله اشاره کرد (اسکهیل ، ۲۰۰۱)
از نظر والش (۲۰۰۶) افراد تابآور در رویدادها و بحرانهای شکننده بعد اخلاقیشان گسترده تر می شود، احساس هدفمندی بیشتری در زندگی میکنند و شفقت و مهربانیشان نسبت به گرفتاریهای دیگران افزایش مییابد همچنین افراد تاب آور بر این باورند که مقداری از وقت و انرژیشان را برای پشیمانی و جبران و ترمیم جراحتهای قدیمی خویش هدر دادهاند ولی در عوض تجاربشان را بررسی و کوشش کردهاند که از آن ها درس ارزشمندی بگیرند که بتواند راهنمای آن ها در آینده باشد و به این طریق زندگی بهتری را برای خویش رقم بزنند (والش،۲۰۰۶).
افراد تاب آور به صورت موفقیت آمیز به مدیریت استرس و تحمل فشارهای روانی یا جسمی بدون نشان دادن ناکامی و ناتوانی می پردازند. زمانی که فرد در معرض استرس قرار میگیرد روی آوردن به افراد دیگر برای تحمل آسیب نشانه مهم تاب آوری است و زمانی که از دیگران دور می شود و به طرف تنهایی می رود، احتمال گیر افتادن در الگوی ناکارآمد و انعطاف ناپذیر افزایش می باد. نوجوانان و جوانان تاب آور به فاکتورهای حمایتی از جمله عوامل محیطی، دوستان و خانواده در مقابله با استرس ها و مشکلات روزمره روی می آورند. مدل تاب آوری شامل حس مراقبت، مقدار تحمل کردن، حل مسأله ، تعامل با دیگران و مقابله با درجه ای از تنهایی است( اسمیت، ۲۰۰۹).
جیم (۲۰۰۶) بیان کرد برای افرادی که رویدادهای سخت را تحمل میکنند ما مطرح میکنیم که معنا باید عواطف مثبت را تسهیل کند و آن را برای جبران احساس های افسردگی، ناامیدی، بی هدفی که ممکن است رخ دهد، به کار گیرد(خدابخشی، نصیری و مصطفایی، ۱۳۸۹).
هیگانز [۵۱](۱۹۹۴) در مطالعه ای که به بررسی ویژگیهای بزرگسالان تاب آور پرداخته است به این نتیجه رسیده که آن ها سعی و تلاششان را در جهت غلبه بر مشکلات قابل کنترل و پذیرش آنچه غیرقابل تغییر است به کار گیرند، وی بر این باور است که تاب آوری مستلزم پذیرش محدودیت توانایی ماست. آنچه را که میتوانیم بر آن تأثیر گذار باشیم و آنچه که تحت کنترل ما نیست، ارزیابی و شناسایی کنیم و بهترین کوشش را برای ممکن ها انجام دهیم. برای مثال وقتی برای بیماری یکی از اعضای خانواده، درمانی وجود ندارد اعضای خانواده میتوانند روش هایی را برای مشارکت فعال در مراقبت از او به کار بگیرند و رنج کشیدن و استرس را کنار بگذارند (والش، ۲۰۰۶).
برون و رودز(۱۹۹۱؛ به نقل از انسیاکسون، ۲۰۰۲) بیان کردند که افراد تاب آور قادر به اعمال کنترل میباشند و قادرند خود را از سردرگمی ها برهانند(جوادی ، ۱۳۸۷). مطالعات و پژوهشهای مختلف ویژگیهای متفاوتی رابرای افراد تاب آور ذکر کردهاند که برخی از این ویژگیها عبارتند از :عزت نفس،اطمینان، خوش بینی، امید، استقلال، تمایل برای رشد وخودارتقایی، توانایی کنار آمدن با استرس، مردم آمیزی، نگرش مثبت در مواجهه با مشکلات وحل آن ها، بینشمندی، توانایی برقراری روابط بین فردی، ابتکارعمل، خلاقیت، شوخ طبعی وطنز، اخلاقی بودن، استفاده از سازوکارهای دفاعیرسش یافته (والش،۲۰۰۶).
از نظر فریبورگ و همکاران افراد تاب آور انعطاف پذیری بیشتری در مقابل شرایط آسیب زا دارند و خود را در برابر این شرایط حفاظت میکنند(حجازی و سلیمانی؛ ۱۳۸۹).
کورون [۵۲]و همکاران(۱۹۹۶) ویژگیهای کودکان تاب آور را چنین بر می شمرند: خوی نرم، هوش بالا، پیوند قوی بین والدین و کودک، نگرش مثبت کودک به سلامت والدین، احساس شایستگی از طرف کودک، کنترل عملی، همدلی و توانایی مشکلگشایی اجتماعی، معنی یابی و هدف گزینی و راهبردهای مشکل گشایی(کورون و همکاران ۱۹۹۶به نقل از محمد خانی،۱۳۸۵)راتر (۱۹۸۷)یکی از چهار فرایند محافظت کننده راکه تقویت تاب آور هستند ایجاد وحفظ اعتماد به نفس و کفایت خود میداند و از نظر گلاند [۵۳]و همکاران (۱۹۹۸)مراحل مرتبط با تاب آوری عبارتند از اجتناب پاسخ هیجانی به محرکها، شایستگی، محیط سازمان یافته، توانایی هوشی وکلامی (نقل شده از محمدی،۱۳۸۴).
۲-۱۵عوامل مؤثر در تاب آوری
تاب آوری فرایندی است برای فراهم سازی نوعی محیط حفاظتی و خلق فرصت هایی برای افراد نوجوان تا در اجتماعاشان مشارکت کنند . در شرایطی که به نقصان ها و کاستی ها بیشتر از توانایی ها توجه می شود؛ سئوال تاب آوری این است که چطور شما با وجود تجربه کردن مشکلات زیاد در طی مسیر رشد موفق میشوید به موفقیتهای زیادی دست یابید؟ چه عواملی نوجوان را تابآور میسازند؟(سبزعلی سنجانی، ۱۳۸۹).
کوئرنر و فیتزپاتریک(۲۰۰۴) چهار عامل اساسی را عامل تعیین کننده تاب آوری مطرح میکنند:
-
- صفات کودکان مثل خلق و خوی آسان گیر و صفات فردی
-
- مهارت های گوناگون و فرآیندهای ترزش گذاری و شایستگی اجتماعی
-
- انسجام خانواده و ارتباط خوب والدین-کودک
- حمایت اجتماعی
در این میان باید بیان کرد که ترکیب عواملی باعث شکل گیری تاب آوری می شود. یکی از این عوامل نوع رابطه و تعاملات در خانواده است. مطالعات خانواده امروز بیشتر در جهت این موضوع است که چطور افراد در برخورد با عوامل استرس زا توان مقابله و مقاومت را دارا هستند و چه طور خانواده بر این توانایی اساسی اثر میگذارند(کوئرنر و فیتزپاتریک(۲۰۰۴).
خانواده و مدرسه میتوانند راهکارهایی را پدید آورند که فاکتورهای محافظ را بیشتر کنند و تاب آوری را افزایش دهند . با فراهم کردن محیطی که به اندازه کافی تسهیل کننده است افراد توانایی تغییر سازنده و رشد حداقل برخی از خصوصیات تاب آوری را در زندگی شان کسب خواهند کرد. بزرگسالان میتوانند نسبت به افراد جوان حضور پایدار، دلسوز، اعتماد بلند مدت و محبت بی قید وشرط ابراز دارند.دلبستگی و دریافت حمایت، حداقل از فرد بزرگسال یک فاکتور حفاظتی اصلی تلقی می شود(سبزعلی سنجانی، ۱۳۸۹).
از سوی دیگر پژوهش ها حاکی از ان است که پیوند های غیر رسمی اجتماعی که در همسایگی شکل میگیرد تاب آوری اجتماعی را بالا میبرد . ریشههای اجتماعی تاب آوری ، ساخت اجتماعی جامعه و دسترسی به منابع اجتماعی و مواجهسازی با شرایط مختلف را شامل میشوند. به علاوه افراد تابآور همواره میدانند که ایجاد شبکه های حمایتی اجتماعی، مقابله را تسهیل میکند(دیمونس، ۱۹۸۹،کومفر، ۱۹۹۹) و بهبود سریعتر را پس از رویدادهای منفی نشان میدهد(توگاید، فردریکسون و بارت،۲۰۰۴).