بعد اجتماعی:

بعد اجتماعی سلامتی از دو جنبه قابل بررسی است یکی ارتباط سالم با جامعه ، خانواده ، مدرسه و محیط شغلی و دیگری سلامتی کلی جامعه که با توجه به شاخص های بهداشتی قابل محاسبه می توان سلامت جامعه را تعیین و با هم مقایسه کرد که بعداً ‌در مورد شاخص های سلامتی اجتماع بحث خواهیم کرد (حاتمی و همکاران، ۱۳۹۲).

اضطراب و افسردگی به عنوان مهم ترین مؤلفه های بهداشت روانی

مشکلات روانی از آغاز پیدایش آدمی همواره وجود داشته و پایگاه سازشی اغلب افراد در برابر مشکلات وکمبودهای زندگی کم و بیش از درون متزلزل می شود. فقدان بهداشت روانی یا سلامت روان خطری است که کمتر کسی از آن مصون می ماند. زمانی فرا می‌رسد که انسان بنا به ظرفیت سازش پذیری خود، انعطاف و تعادل خویش را از دست می‌دهد. اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان، در همه افراد به حد اعتدال آمیز وجود دارد و به عنوان پاسخی سازش یافته تلقی می شود. فقدان اضطراب ممکن است ما را با مشکلات و خطرات قابل ملاحظه ای مواجه کند. اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان، یکی از مؤلفه های ساختار شخصیت وی را تشکیل می‌دهد. علاوه بر این اضطراب مرضی نیز وجود دارد. زیرا اضطراب تا حدی می‌تواند سازنده و مفید باشد. این حالت ممکن است جنبه مزمن و مداوم بیابد که در این صورت باید آن را به منزله شکست سازش یافتگی و استیصال گستردهای تلقی کرد، که فرد را از بخش عمده ای از امکاناتش محروم می‌کند. افسردگی رایج ترین اختلال روانی است که اخیراًً به شدت رو به افزایش نهاده است. افسردگی اصطلاحاً سرماخوردگی بیماری روانی نامیده می شود. تقریباً همه افراد حداقل به صورت خفیف افسردگی را تجربه کرده‌اند. علایمی از قبیل احساس دمغی، بی حوصلگی، غمگینی، ناامیدی، دلسردی و ناخشنودی، همگی تجربیات افسردگی رایج هستند. روانشناسی، علم تحقیق در رفتار موجودات زنده به ویژه در تفکر، احساس و رفتار ‌بشر است. منظور از روانشناسی علاوه بر پیشرفت علمی و صنفی، بهبود بخشیدن به زندگی انسان نیز هست. عدم سازش و وجود اختلالات رفتار در جوامع انسانی فراوان است و در هر طبقه و صنفی اشخاص نامتعادلی زندگی می‌کنند. اضطراب به هر نوع و شکلی قادر است سیستم تفکر و اعمال و رفتار شخص را تحت تأثیر قرار دهد. اضطراب درسطح بهینه سبب بهبود عملکرد در زمینه‌های مختلف می شود. در حالی که نوع شدید و پایدارتر اضطراب یعنی اضطراب مزمن موجب اختلال در کارکرد مکانیسم های جسمی و روانی می شود. اکثر ما در روبرو شدن با موقعیت های تهدیدآمیز و فشارزا، احساس اضطراب و تنش می‌کنیم. اینگونه احساسات، واکنش های بهنجار در برابر فشار روانی هستند. اضطراب تنها زمانی نابهنجار محسوب می شود که دربرابر موقعیت هایی رخ دهد که اکثر مردم به راحتی آن ها را حل و فصل می‌کنند. گاهی اوقات در اختلالات اضطرابی، اضطراب نشانه اصلی است. اما برخی اوقات اضطراب زمانی تجربه می شود که شخص سعی دارد رفتارهای غیرانطباقی خاصی را کنترل کند(حقیقت پناه، ۱۳۸۹).

بهداشت روانی و استرس

آدمیان برای این که به طرز بهنجاری به کار و کوشش بپردازند، باید کمی فشار روانی احساس کنند، زیرا برانگیختگی های هیجانی ملایم، انسان را درجریان کاری که برعهده دارد، هوشیار نگه می‌دارد. استرس همیشه جنبه منفی ندارد و در موارد زیادی استرس خوشایند و مفید خواهد بود. مثلاً ورزش عامل استرس زای خوشایند و مفیدی است. زیرا اثر بخشی دستگاه قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد. سیله (۱۹۷۴ ) بین استرس خوشایند و مثبت و استرس ناخوشایند و منفی تفاوت قائل شده است. شایان ذکر است که ارگانیسم همیشه در حال استرس است و فقدان کامل استرس هرگز امکان پذیر نخواهد بود مگر این که تحریکات بیرونی وجود نداشته باشد. وجود استرس برای بقای فرد ضرورت دارد . اما با این وجود، فشار روانی در دراز مدت ممکن است به ایجاد اختلالاتی از قبیل زخم های گوارشی، بیماری فشار خون و بیماری قلبی کمک کند. شدت فشار روانی، به پیش‌بینی موقعیت فشارزا و توان کنترل آن، ارزیابی شناختی خود فرد، احساس کارایی فرد و میزان دسترسی او به حمایت های اجتماعی بستگی دارد. سلیگمن معتقد است که هر قدر توانایی انسان در کنترل و پیش‌بینی وقایع استرس زا کمتر باشد، توانایی او برای سازگاری با محیط کمتر خواهد بود و عوارض ناشی از استرس مثل اضطراب و افسردگی بیشتر ظاهر می شود(مسعود زاده، ۱۳۹۰).

راهبردهای تأمین بهداشت روانی در اسلام

راه های تأمین بهداشت روان از دیدگاه اسلام به شرح ذیل است:

1. تحکیم مبانی خانواده و ارتقاء فرهنگ آن

یکی از راه های تأمین سلامت روانی برای انسان ها، تأمین محیطی گرم و عاطفی برای ارضای نیازهای روانی و ارگانیک است. خانواده هسته ای از دیدگاه اسلام مناسب ترین مجموعه ای است که می‌تواند چنین محیطی را فراهم کند. از دیدگاه اسلام خانواده گرامی ترین نهادی است که خداوند بر آن صحه گذاشته است و در واقع خانواده به عنوان طبیعی ترین محل برای ارضای نیازهای مختلف روانی باید مورد توجه قرار گیرد.

1. بهسازی محیط

یکی از راه های تأمین سلامت روانی، بهسازی محیط اجتماعی در جهت وصول به چنین هدفی می‌باشد. اگراجتماع محل عرضه انواع محرک های نفسانی باشد و روابط اجتماعی بر این اساس استوار گردد، مدارهای سازمان روانی انسان ها عمدتاًً در جهت ارضاء هواهای نفسانی فعالیت می‌کند. مسلماًً نتیجه این امر اختلال در فرایند روانی و افزایش ناهنجاری و بیماری خواهد بود. توجه به سایر ابعاد اجتماعی نیز از لحاظ سالم سازی محیط اجتماعی از اهمیت بسزائی برخوردار است.