در حقوق ایران مادّه خاصی که در مقام بیان مسئولیّت‌مدنی ناشی از عمل غیر باشد وجود ندارد «امّا موارد پراکنده‌ای نظیر مواد ۷ و ۱۲ ق.م.م به عنوان مصادیقی از مسئولیّت‌های ناشی از عمل غیر در رژیم حقوقی ایران وجود دارد.»[۶۴] درحقیقت ملاحظه می‌گردد:«در مواردی از این قبیل، سرپرستان قانونی و قراردادی(مادّه ۷ ق.م.م) کارفرما(مادّه۱۲ق.م.م) و دولت و شهرداری‌ها نسبت به اعمال کارکنان خود(مادّه۱۱ق.م.م )به اعتبار وظیفه مراقبت و نگهداری که دارند مسئولیّت دارند و به همین علت و با رعایت قلمرو مواد استنادی نمی‌توانند به دفاع عدم مسئولیّت بواسطه فعل غیر متوسّل شوند.»[۶۵]
با وجود آن چه گفته شد باید عنوان کرد، چون مباشر خسارت شخص دیگری است در ظاهر به نظر می‌رسد که مسئولیّت ناشی از فعل غیر است. درحالی که در این موارد مقررات خاصی وجود دارد و در خصوص مادّه ۷ ق.م.م در فصل سوم مبحث دوم گفتار سوم خود بحث خواهیم کرد.
بند سوم) اقسام مسئولیّت‌مدنی ناشی از عمل غیر
الف) مسئولیّت‌مدنی آموزگار به عنوان سرپرست دانش‌آموزان
همان طور که پیشتر گفته شد کلیه کسانی که اعم از: پدر، مادر، وصی و قیم، مدیر مدرسه و آموزگار بر حسب قرارداد یا قانون، مواظبت از مجنون یا صغیر را به عهده دارند؛ مسئول قاعده مندرج در بند اوّل مادّه ۷ ق.م.م هستند. لذا وظایف آموزگاران نیز نگهداری و مراقبت را مشمول می‌شود. این که آیا مسئولیّت افعال زیان‌آور دانش‌آموز صغیر به عهده آموزگار است یا نه، در در فصل سوم مبحث دوم گفتارسوم بدان خواهیم پرداخت.
ب) مسئولیّت‌مدنی والدین نسبت به فرزندان خود
مسئولیّت‌مدنی والدین که به عنوان مسئولیّت ناشی از عمل غیر مورد بحث قرار می‌گیرد؛ چهره‌ای استثنایی از مسئولیّت است. لحن مادّه ۷ ق.م.م چنان است که«خطاب به هر مواظب کودک به انفراد است در نتیجه مسئولیّت هریک از آنان نیز انفرادی و برای تمام خسارت است. پس والدین هر یک به تنهایی مشمول حکم است و معنی آن مسئولیّت تضامنی آن دو است.»[۶۶]
باید در نظر داشت که در این موارد شخص در حقیقت به سبب تقصیری که در انجام وظیفه خود در جهت حفظ و نگهداری و تربیّت کودک مرتکب شده، مسئول شناخته می شود. پس خسارتی را که جبران می‌کند، خسارت تقصیر خویش است. هر چند که این زیان را دیگری به بار آورده است.
بند چهارم) اثر فعل زیان دیده بر مسئولیّت‌مدنی عامل زیان
یکی از موضوعات مهم در حقوق مسئولیّت‌مدنی، بررسی نقش زیان‌دیده در وقوع زیان و تأثیر آن بر مسئولیّت‌مدنی عامل‌زیان است. هرگاه زیان‌دیده در وقوع زیانی که به او وارد شده است دخالت داشته باشد، یا مرتکب تقصیر شود و تقصیر او در وقوع زیان مؤثر باشد؛ این امر چه تأثیری بر مسئولیّت‌مدنی عامل زیان دارد؟ آیا این امر موجب محرومیت کامل او از دریافت خسارت می‌گردد و یا موجب تقسیم مسئولیّت شده و از میزان خسارتی که او باید دریافت کند، کاسته می‌شود.
الف) اثر تقصیر زیان‌دیده
در خصوص اثر تقصیر زیان دیده چنین گفته شد:«کسی که زمینه اضرار به خویش را فراهم کرده‌است آیا می‌تواند از این بابت دیگری را مسئول بداند و از او خسارت بخواهد؟ پاسخ در همه موارد یکسان نیست و باید در فروض گوناگون بررسی شود.»[۶۷] به طور مثال: راننده‌ای با سرعت غیرمجاز حرکت می‌کند و شخصی به قصد خودکشی خود را زیر اتومبیل او می‌اندازد در اینجا شکی نیست که که راننده مرتکب تقصیر شده است. در عرف حادثه و زیان ایجاد شده منتسب به اقدام قربانی است. امّا تقصیر قربانی(عمد او) چه تأثیری در تقصیر راننده دارد؟ در این فرض در واقع، سبب اصلی زیان، فعل خود زیان دیده است و خود او مسئول زیان وارد به خود است و زمینه اضرار به خویش را فراهم کرده‌است.
شایان ذکر است که هرگاه تقصیر زیان دیده از مصادیق قوه قاهره باشد؛ موجب معافیت کل مسئولیّت خوانده خواهد شد.
ب) شرایط تأثیر اقدام زیان‌دیده بر مسئولیّت عامل زیان
برای این که اقدام زیان‌دیده، بر مسئولیّت عامل زیان مؤثّر باشد؛ باید شرایطی وجود داشته باشدکه به برخی اشاره می‌شود.
۱) تقصیر زیان‌دیده
در وقوع هر حادثه زیان‌دیده به گونه‌ای دخالت دارد و از نظر مادی در تحققّ ضرر شریک است. ولی به عنوان مقدمه باید افزود که در نظام«مسئولیّت بر مبنای تقصیر»اقدام زیان دیده باید تقصیر باشد تا در مسئولیّت خوانده مؤثر واقع شود ولی در نظام«مسئولیّت بر مبنای علیّت» همین اندازه که رفتار زیان دیده یکی از اسباب ورود ضرر باشد برای طرح مسئله تأثیر آن در مسئولیّت خوانده کافی است.»[۶۸]
همان طورکه گفته شد؛ اگر تقصیر زیان دیده از مصادیق قوه قاهره باشد موجب معافیت مسئولیّت خوانده خواهد بود. اما اگر تقصیر زیان دیده اوصاف قوه قاهره را نداشته باشد مسئولیّت عامل از بین نمی‌رود.
۲) اقدام زیان‌دیده، ناشی از اقدام عامل زیان نباشد
هنگامی که شخصی در اثر تقصیر یا اقدام خود، دیگری را در موقعیّت خطرناک قرار می‌دهد و او برای فرار از خطر اقدامی انجام می‌دهد، امّا در نهایت نه تنها اقدام او موجب رهایی او از خطر نمی‌شود، بلکه سبب ورود زیان به او می‌گردد و ثابت می‌شود که اگر او اقدامی نمی‌کرد، زیانی هم واقع نمی‌شد. در این خصوص عنوان شد که:«در موردی که تقصیر زیان دیده با تقصیر دیگری در ورود زیان به او دخالت دارد. در واقع، از موارد خاص دخالت چند سبب در ورود زیان به قربانی است و تابع قواعد کلی دخالت چند سبب در ایجاد ضرر است.»[۶۹] برخی دیگر نیز گفته‌اند:«در این گونه موارد هرگاه زیان دیده با تقصیر خودرو ورود زیان‌ها مشارکت جوید اصولاً مسئولیّت خوانده به قوت خود باقی می‌ماند. مگر این که تقصیر به عنوان یک حادثه خارجی غیر قابل پیش‌بینی باشد.»[۷۰]
در حقوق ایران در فرضی که اقدام زیان دیده یکی از اسباب ورود زیان تلقی می‌شود؛ چون اقدام او در آن اوضاع و احوال، متعارف و معقول است؛ او مرتکب تقصیر نشد است. از سوی دیگر عامل زیان که او را در آن وضعیت خطرناک قرار داده است؛ مرتکب تقصیر شده است. پس او باید مسئول خسارت ایجاد شده باشد. چنان که مادّه ۳۴۶ ق.م.ا چنین مقررّ می‌دارد:«هرگاه کسی چیز لغزنده‌ای را در مسیر بریزد که موجب لغزش رهگذر شود، عهده‌دار دیه و خسارت خواهد بود.»
میتوان گفت در فرض مادّه، عمل خوانده(عامل) خلاف قانون و تقصیر است(تبصره مادّه ۳۳۶ ق.م.ا) امّا عمل زیان‌دیده، که پا روی شیء لغزنده نهاده است، تقصیر کارانه نیست بر این اساس، اگر چه او مباشر زیان وارد برخود، و کسی که شیء لغزنده را در راه نهاده، مسبب است امّا چون مسبب مقصر است، اقوای از مباشر بوده و مسئول است.
۳) عامل زیان در ایجاد زیان عمد نداشته باشد
ممکن است عامل زیان در ایجاد زیان عمد نداشته باشد در صورتی که عامل زیان عمداً به زیان دیده خسارت برساند. امّا زیان دیده عمد نداشته باشد؛ حتی اگر مرتکب تقصیر شده باشد. به طورمثال:
