قراردادهای امتیازی در کشورهای مختلفی به دلیل تحولات سیاسی تغییر شکل داده و به فرمول تسهیم ۵۰/۵۰ تبدیل شدند. طبع این فرمول که نخستین بار در ونزوئلا اجرا شد و برای اولین بار در خاورمیانه در عربستان در سال ۱۹۵۰ به اجرا در امد ، دولت نیمی از منافع خالص شرکت را تحت عنوان مالیات دریافت می کرد قراردادهای امتیازی ابتدا به این شکل بودند که اعطای امتیاز به دولت ها به مدت طولانی ۵۰ تا ۱۰۰ سال صورت می گرفت و منطقه وسیعی که گاه به یک میلیون کیلو متر با منافع ویژه می رسید . به دارنده امتیاز که کنترل توسعه و تولید را به طور کامل در اختیار داشت واگذار می شد. در حالی که در قراردادهای امتیازی امروز منطقه امتیازی محدود است. به عنوان مثال در قراردادهای امتیازی اروپا، این محدوده به ۵۰ کیلو متر مربع در خشکی و ۳۲۰ تا ۳۵۰ کیلو متر مربع در دریا می‌رسد. حق اکتشاف برای مدت کوتاه یعنی کمتر از ۱۰ سال اعطا می شود و سقف زمان تولید نفت از مناطق کشف نشده بین ۳۰ تا ۴۰ سال است به علاوه بر اساس قوانین ، شرکت های نفتی در صورت بی نتیجه ماندن اکتشاف ملزم به ترک ان منطقی می‌باشند. قراردادهای جدید از لحاظ تقسیم منافع بین امتیاز دهنده و امتیاز گیرنده از انعطاف پذیری بیشتری برخوردارند. به طوری که در صورت افزایش قیمت نفت ، ساز و کارهایی برای افزایش منافع میزبان پیش‌بینی شده است.
کشور میزبان در قراردادهای جدید میتوان از طریق شرکت ملی نفت در قرارداد امتیازی مشارکت کند. از این روش در خاورمیانه به طور وسیعی استفاده می شود و در مواردی مشارکت کشور میزبان از ۲۵% نیز تجاوز کرده‌است. برای نمونه ، عربستان در سال ۱۹۸۱ ، ۱۰۰ % عملیات دریافت و پرداخت شرکت “ارامکو” را در اختیار گرفت.
با توجه به مطالب ذکر شده میتوان دریافت قراردادهای امتیازی بر خلاف دیدگاه عمومی حاکم بر ایران که به سبب تجربه های تلخ این کشور در عقد اینگونه قراردادها مخالفت های دیرین با ان حاصل شده در برخی موارد با توجه به خصوصیات مخزن و شرایط اقتصادی – سیاسی حتی می‌توانند مفید فایده نیز باشند.
نمودار ۲-۲ چارچوب قراردادهای امتیازی
ذخایر نفت و گاز متعلق به شرکت عامل
خشکی ۲۴%
دریایی ۲/۲۷ %
۲۴=۷+۳+۱۴
۲/۲۷=۹+۵+۲/۱۳
۲۰% حق الارض فرمول اوپک
۸۰%
دریایی ۷۵%
خشکی ۷۷%
خشکی ۸۶%
دریایی ۸/۷۲%
۸% مالیات
نفت
۵۶%(خشکی)
۸/۵۲%(دریایی)
فرمول اوبک
۱۴% خشکی
۲/۱۳% دریایی
در مورد میادین ها حدود ۹-۷% تولید براورد می شود (خشکی – دریایی)
خشکی ۷۰% از پرداخت هزینه سرمایه گذاری دریایی ۶۶%
شرکت عامل
در مورد میادین ها این رقم حقدود۳-۵ درصد تولید کل براورد شده (خشکی – دریا)
نفت ۲۰%
به کشور صاحب
بازپرداخت هزینه تولید
۱۰۰%
تولید
۲-۵- سیستم های قراردادی :
سیستم های قراردادی به دو گروه تقسیم می‌شوند:
قراردادهای مشارکتی
قراردادهای خدمت
۱-۱۲- قراردادهای مشارکت
در قراردادهای مشارکتی ، تولید یا سود بین دولت میزبان و شرکت پیمانکار تقسیم می‌گردد. یعنی پرداخت هزینه ها از تولید یا سود صورت می پذیرد. این گونه قراردادها در اندونزی رایج می‌باشد. قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری را نیز میتوان نوع پیشرفته قراردادهای مشارکتی در تولید به شمار اورد.
۱-۱۲-۱- قراردادهای مشارکت در تولید
بر اساس این نوع قرارداد، دولت به عنوان مالک ذخایر نفتی پروانه بهره برداری و تولید از ان را با شرایط خاص که در قرارداد قید می شود به شرکت های نفتی (سرمایه گذار) واگذار می‌کند. شرکت نفتی نیز همچون قراردادهای امتیازی به سرمایه گذاری در کل عملیات تولیدی و بهره بردای از مخازن می‌پردازد و حاصل تولید به نسبتی که در قراردا قید شد میان دولت و سرمایه گذار تسهیم می شود. اینگونه قراردادها را میتوان در شرایط وجود و یا عدم وجود ریسک تنظیم کرد. طبعا شرکت های بزرگ نفتی به قراردادهای با ریسک رغبت بیشتری نشان می‌دهند و تنها در شرایط خاص قراردادهای فاقد خطر پذیری منعقد می‌کنند. به هر حال شرکت سرمایه گذار می‌تواند منافع حاصل از قراردادهای حاصل از مشارکت در تولید را به صورت نقدی و یا سهمی از تولید دریافت کند.
شرکت عامل بر اساس متن قرارداد حاکمیت مخازن نفت و گاز تولید و کل عملیات را بر عهده می‌گیرد و طبق تفسیر دیوان داوری لاهه مالکیت بخشی از مخازن و حجمی از تولید را در اختیار دارد. در این قراردادها نیز شرکت خارجی ملزم به پرداخت مالیات است که البته نرخ ان کمتر از قراردادهای امتیازی است و بهره مالکانه نیز به صاحب مخزن پرداخت می شود که البته این حالت بسیار نارد است ، زمان قرارداد در صورت کشف مخزن بین پنج تا شش سال و در صورت کشف میزان معادل عمر ان یعنی حدود ۲۵ تا ۴۰ سال است.
شکل دیگر این قرارداد ها موسوم به مشارکت در سود است که طی ان شرکت سرمایه گذار در هزینه های عملیات سهیم می‌شوند و در پایان کار به جای تولید ، سود حسابداری حاصل از فروش میان شرکت ها تقسیم می‌شوند.
ساختار کلی قراردادهای مشارکت در تولید به قرار زیر است :
شرکت به عنوان شرکت عامل در منطقه و در دروه مشخص توسط دولت میزبان انتخاب می شود.
شرکت عامل ریست همه هزینه ها را با رعایت شرایط و نظارت دولت میزبان بر عهده می‌گیرد.
هر تولیدی متعلق به دولت میزبان است.
شرکت عامل مجاز به ذخیره بخشی از تولید برای جبران هزینه های عملیات و تامین هزینه های توسعه است.
بقیه تولید بر اساس فرمول توافق شده تقسیم می شود.
در امد شرکت از تولید مشمول مالیات است
بعد از جبران کامل هزینه های توسعه کلیه سرمایه ها به دولت میزبان تعلق می‌گیرد.
ممکن است موادی از قرارداد شرکت عامل را به تامین نیازهای تکنیکی و اموزشی دولت میزبان و همچنین بازاریابی برای نفت تولیدی کشور میزبان ملزم سازد.
در قراردادهای مشارکت در تولید معمولا هدف دریافت بهره مالکانه نیست با وجود این ، بعضی دولت ها مبلغی را به عنوان حق مالکیت در این نوع قراردادها مطالبه می‌نمایند ، قراردادهای مشارکت در تولید سه عنصر اصلی وجود دارند که به این قرار است:
جبران هزینه
تقسیم تولید
مالیات ها
