در این مرحله، چهار ویژگی کیفی سود شامل کیفیت اقلام تعهدی، پایداری سود، قابلیت پیش‌بینی و یکنواختی سود و همچنین اقلام تعهدی اختیاری به عنوان نماینده مدیریت سود، برای هر شرکت به صورت چرخشی پنج ساله (t تا۴- t)، اندازه گیری شد. بدین صورت که سال های ۱۳۸۹ تا ۱۳۸۵برای سال ۱۳۸۹، سال های ۱۳۸۸ تا ۱۳۸۴ برای سال ۱۳۸۸، سال های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۳ برای سال ۱۳۸۷، سال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۲ برای سال ۱۳۸۶، سال های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۱ برای سال ۱۳۸۵، محاسبه گردید. بنابرین با در نظر گرفتن سال قبل و سال آتی (۱- t و ۱+ t) هر شرکت نمونه باید حداقل ۷ سال متوالی، اطلاعات آن موجود باشد. در ادامه، نحوه اندازه گیری چهار ویژگی سود که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است، تشریح می شود.
۳-۴-۳-۱٫ کیفیت اقلام تعهدی: کیفیت اقلام تعهدی به اندازه اقلام تعهدی که روی تحقق جریان وجوه نقد مربوط است، اشاره دارد. به بیان دیگر کیفیت اقلام تعهدی، میزان نقد شوندگی اقلام تعهدی سود را تشریح می‌کند. هنگامی که اقلام تعهدی تغییر یا تعدیل می‌یابند، تشخیص جریان های نقدی در طول زمان میسر می شود. برای اینکه سود تعدیل شده معیار بهتری برای پیش‌بینی سود آینده و جریان های نقدی ارائه می‌کند (بون لرت تایلندی و همکاران، ۲۰۰۶؛ فینگ لی و همکاران، ۲۰۱۱؛ ثقفی و بولو، ۱۳۸۸).
کیفیت اقلام تعهدی بر اساس مدل دچو و دیچو (۲۰۰۲) به صورت زیر اندازه گیری می شود:
مدل (۳-۱):
TCA j, t = اقلام تعهدی جاری شرکت j در سال t ، که به صورت زیر اندازه گیری شده است:
رابطه (۳-۱): TCA j, t = (∆CA j, t – ∆CL j, t – ∆Cash j, t + ∆STDEBT j., t + ∆TP j, t)
Total Asset j, t-1 = کل دارایی های شرکت j در سال ۱- t
CA j, t = دارایی های جاری شرکت j در سال t
CL j, t = بدهی های جاری شرکت j در سال t
Cash j, t = وجه نقد شرکت j در سال t
STDEBT j, t = بدهی های جاری غیر عملیاتی شرکت j در سال t (حصه جاری تسهیلات دریافتنی + سود سهام پیشنهادی و پرداختنی)
TP j, t = مالیات پرداختی شرکت j در سال t
CFO j, t = جریان نقد عملیاتی شرکت j در سال t
به دلیل تفاوت استاندارد حسابداری ۲ ایران (صورت جریان نقدی پنج بخشی)، با FASB.95 (سه بخشی)، جریان های نقد عملیاتی سال جاری، سال قبل و سال آتی، به صورت زیر تعدیل شده است:
جریان نقد عملیاتی طبق صورت جریان وجوه نقد + سود سهام پرداختی + جریان نقدی مرتبط با بازده سرمایه گذاری ها و سود پرداختی بابت تامین مالی – جریان نقد مرتبط با مالیات.
کیفیت اقلام تعهدی از انحراف معیار پسماندهای برآوردی مدل(۳-۱)، به صورت زیر به دست می‌آید:
رابطه (۳-۲): Accruals Quality j, t = σ (εˆ j, t)
هرچه مقدار به دست آمده از رابطه (۳-۱) زیاد باشد، بیانگر کیفیت پایین اقلام تعهدی و سود است (و برعکس).
۳-۴-۳-۲٫ پایداری سود: پایداری سود به معنای تکرار پذیری سود جاری است. سودی که ناشی از فعالیت های غیر عادی و غیر مترقبه نباشد، از پایداری بیشتری برخوردار است (کردستانی و مجدی، ۱۳۸۶). سود پایدار از دیدگاه سرمایه گذاران مطلوب است زیرا در دوره های آتی استمرار خواهد داشت (پنمن و ژانگ، ۲۰۰۲، ریچاردسون، ۲۰۰۳، اسکات، ۲۰۰۰؛ به نقل از فینگ لی و همکاران، ۲۰۱۱). در این تحقیق پایداری سود بر اساس مدل کورمندی و لایپ (۱۹۸۷) به صورت زیر اندازه گیری شده است:
مدل (۳-۲):
Earn j, t = سود عملیاتی شرکت j در سال t
Earn j, t−۱ = سود عملیاتی شرکت j در سال ۱- t
Total Asset j, t-1 = کل دارایی های شرکت j در سال ۱- t
اگر ضریب متغیر توضیحی مدل پایداری سود (δ۱)، نزدیک به یک و یا بزرگتر از یک باشد، بیانگر بالا بودن پایداری سود است و اگر نزدیک به صفر و یا کوچکتر از صفر باشد، دلالت بر ناپایداری سود دارد.
۳-۴-۳-۳٫ قابلیت پیش‌بینی سود: قابلیت پیش‌بینی سود به توان پیش‌بینی سود از خودش گفته می شود (کردستانی و مجدی، ۱۳۸۶). به بیان دیگر، توانایی سود جاری برای پیش‌بینی سود آتی است. فرانسیس و همکاران (۲۰۰۴) برای محاسبه قابلیت پیش‌بینی سود، از جذر واریانس(انحراف معیار) خطای معادله پایداری سود (مدل ۲) به صورت زیر استفاده کردند:
رابطه(۳-۳):
مقدار کوچکتر آن، حاکی از قابلیت پیش‌بینی بالای سود است. در نتیجه، کیفیت سود نیز در سطح بالایی قرار دارد (و برعکس).
۳-۴-۳-۴٫ یکنواختی سود: یکنواختی سود اشاره به استفاده از اقلام تعهدی برای همواری سود در سال های مختلف دارد. یکنواختی کم سود بدان معنی است که مدیریت یک شرکت در شیوه های هموارسازی سود درگیر نیست (چانی و لوئیس، ۱۹۹۵، دمسکی، ۱۹۹۸؛ فادنبرگ و تای رل، ۱۹۹۵؛ رونن و سادان،۱۹۸۱ ؛ به نقل از فینگ لی و همکاران، ۲۰۱۱)؛ (ثقفی و بولو، ۱۳۸۸). باون و همکاران (۲۰۰۳)، یکنواختی سود را از تقسیم انحراف معیار جریان های نقد عملیاتی بر انحراف معیار سود اندازه گیری کردند. همچنین فرانسیس و همکاران (۲۰۰۴)، یکنواختی سود را با نسبت انحراف معیار سود خالص قبل از اقلام غیر مترقبه تقسیم بر کل دارایی های اول دوره به انحراف معیار جریان های نقد عملیاتی تقسیم بر کل دارایی های اول دوره، اندازه گیری کردند. در این تحقیق نیز با اقتباس از دو معیار فوق، یکنواختی سود مطابق مدل (۳-۳) اندازه گیری شد (فینگ لی و همکاران، ۲۰۱۱).
مدل(۳-۳):
Earn j, t: سود عملیاتی شرکت j در سال t
CFO j, t: جریان های نقد عملیاتی شرکت j در سال t
σ = انحراف معیار شرکت j
مقدار بزرگتر (کوچکتر) smooth ، حاکی از یکنواخت بودن بیشتر (کمتر) سود و پایین (بالا) بودن کیفیت سود دارد.
به طور کلی، در جدول(۳-۳)، خلاصه ای از مفاهیم چهار ویژگی سود و تاثیر آن ها بر کیفیت سود ارائه شده است.
مقدار به دست آمده از
مقدار
تاثیر بر ویژگی مربوطه
کیفیت سود
Accruals Quality
زیاد
پایین
پایین
کم
بالا
بالا
Persistence
زیاد
بالا
بالا
کم
پایین
پایین
Predictability
زیاد
پایین
پایین
کم
بالا
بالا
Smoothness
زیاد
بالا
پایین
کم
پایین
بالا
جدول(۳-۳): مفهوم کلی ویژگی های سود و تاثیر آن ها بر کیفیت سود
۳-۴-۴٫ مرحله سوم: ارزیابی مدیریت سود
