هابلین(۱۹۹۶) به این سطح(سطح پنجم)، به عنوان سطح ” ارزش نهایی ” یا ” هزینه – کارایی ” اشاره کرده‌است. این سطح از ارزشیابی، خصوصاًً ارزش پولی برنامه آموزشی را ارزشیابی می‌کند. به این معنی که سطح پنجم ارزشیابی اطلاعات کمی سطح چهارم را در قالب پولی پوشش می‌دهد. در این سطح هم داده های کمی و هم اطلاعات کیفی برای تعیین اثر مالی برنامه آموزشی استفاده می‌شوند. منافع پولی برنامه با هزینه های به کار گرفته شده برای تعیین بازگشت سرمایه استفاده می‌شوند.
بازگشت سرمایه یک روش مالی است که می‌تواند برای ارزشیابی آموزش، شناسایی منابع یا سرمایه گذاری در فعالیت استفاده شود.
سه سطح ارزیابی شده درمرحله نتایج شامل نتایج مفهومی، عملکردی و مالی است، نتایج مفهومی پایه ای برای منافع سازمانی هستند مانند نگرش ها و خلاقیت ها است، نتایج عملکردی اشاره به بهبود های قابل اندازه گیری در سازمان مانند، افزایش کارایی وکاهش غیبت دارد، نتایج مالی هزینه های مالی و منافع مالی مانند افزایش فروش و سقف تولید هستند(اسکافر، ۲۰۰۳).
۲-۵-۵-۱ ) مراحل ارزشیابی بر اساس مدل بازگشت سرمایه
– مرحله اول: ارزشیابی برنامه ریزی
اولین مرحله ارزیابی مدل بازگشت سرمایه ارزیابی برنامه ریزی است. این مرحله در چند گام انجام می شود. گام اول شامل، تعیین اهداف برنامه، اهداف ارزشیابی، تعریف انواع منافعی که باید ارزشیابی شوند، تعیین روش های جمع آوری اطلاعات و تعیین زمان برای ارزشیابی می شود. مرحله ارزشیابی برنامه یک گام مقدماتی است که منطبق بر طراحی برنامه است. در گام نخست از اهداف برنامه که در ضمن طراحی برنامه تعریف شده اند یا باید تعریف شوند، استفاده می کند. اگر هدف های برنامه به روشنی تعریف نشده اند نیاز است آن ها قبل از ادامه فعالیت در این مرحله و قبل از حرکت در مرحله دوم تعریف شوند. اهداف یادگیری یک جنبه مهم از طراحی آموزشی هستند. رابرت ماگر[۹۱] بیان می‌کند سه عنصر خاص در اهداف یادگیری وجود دارند. این عناصر عبارتند از:
الف ) عملکرد خاص مورد انتظار.
ب ) شرایطی که تحت آن عملکرد مورد انتظار است.
ج ) حداقل سطح قابل قبول عملکرد.
برای تعیین نتایج سازمانی و خط پایه اثر روی سازمان، یک تحلیل از نوع ارزشیابی بازگشت سرمایه نیاز است.
سومین گام از مرحله ارزیابی برنامه ریزی، تعیین منافع برنامه آموزشی است. منافع به وسیله یک رویکرد ترکیبی ارزشیابی می‌شوند. اما عناصر هر برنامه ممکن است متفاوت باشند. سازمان ها
می‌توانند نتایج شان را اندازه گیری نمایند، این اندازه گیری می‌توانند به وسیله مشاهده عملکرد یا
روش های جمع آوری اطلاعات زیر تکمیل شود:
-
- چه نوع اطلاعاتی نیاز است جمع آوری شوند؟
-
- آسان ترین روش برای جمع اوری این اطلاعات کدام است؟
-
- چه کسی باید این اطلاعات را جمع آوری نمایند؟
- کدام روش می‌توانند بیشترین پاسخ را تهیه نماید؟
مرحله دوم: جمع آوری داده ها
دومین مرحله از مدل بازگشت سرمایه جمع آوری داده ها است. این مرحله شامل تعیین هزینه های برنامه و جمع آوری فیزیکی داده های منافع است. این مرحله در چند گام انجام می‌شود:
نخستین گام از جمع آوری داده ها تعیین هزینه های برنامه آموزشی است. برای هر برنامه ای سه نوع هزینه وجود دارد. لیست هزینه های شناخته شده، دیگر هزینه های شناخته شده، هزینه های اضافی برآورد شده، لیست هزینه های شناخته شده، هزینه های واقعی رخ داده به واسطه توسعه و اجرای برنامه آموزشی است. دیگر هزینه های شناخته شده، هزینه های هستند که جزء لیست هزینه ها، یا ذکر شده در هزینه برنامه نیست. سومین نوع هزینه، هزینه های اضافی در نظر گرفته شده اند. این یک مقوله متنوع است که ممکن است شامل هزینه های درونی و بیرونی شود.
دومین گام نیز شامل جمع آوری داده است. این گام به وسیله روش خاص در زمان خاص بر اساس آنچه در مرحله نخست تعریف شده است انجام می شود.
مرحله سوم: تحلیل داده:
مرحله سوم از این روش شامل ارزیابی داده ها، جمع بندی و گزارش نتایج است. ارزیابی اطلاعات هزینه ها و منافع را مشخص می‌سازد. هزینه ها قابل فهم هستند. برای تعیین منافع ضروری است اطلاعات کمی تبدیل به ارزش پولی گردند. هر سؤال روی یک کاربرد خاص، از پاسخ دهنده خواسته شده تا وضعیت مالی را نشان دهد. هم چنین از پاسخ دهنده خواسته می شود تا درصد اطمینان شان در کارایی وضعیت مال را نشان دهند. این فاکتور اطمینان برای ایجاد پایه ای برای کاربرد چندگانه ارزیابی منافع به وسیله درصد اطمینان برای هر سؤال استفاده شده است. وضعیت منافع در همه منابع در نهایت جمع می‌شوند. بازگشت سرمایه سپس با بهره گرفتن از نرخ مالی ساده از ۱۰۰ محاسبه می شود. هدف از جمع بندی و گزارش فرایند، بهبود برنامه و نمایش و مسئولیت پذیری برای برنامه است. با گزارش نتایج به سؤال های زیر پاسخ داده می شود:
-
- آیا برنامه آموزشی به اهداف یادگیری دست یافته اند؟
-
- آیا برنامه آموزشی تغییری در سازمان به وجود آورده اند؟
- آیا ارزش پول هزینه شده به وسیله برنامه به دست آمده است؟
اگر پاسخ سؤال های مثبت باشد برنامه موفقیت آمیز بوده است. موفقیت هر برنامه وابسته است به هدف های ارزشیابی است، آن چنان که در مرحله اول در این مدل تعریف شده است.
در منابع و مراجع مختلف برای محاسبه بازگشت سرمایه نکات راهنمای مختلفی ارائه و مطرح شده است که این موارد عبارتند از:
-
- برای هر ارزیابی باید اهداف مشخص شوند. برخی از سازمان ها برای هر سطح از برنامه های آموزشی هدف تعیین می‌کنند. با تعیین چنین اهدافی برای همه سطوح ارزیابی، بخش های توسعه منابع انسانی نیاز پیدا می‌کند که به اندازه گیری و ارزیابی متعهد شوند.
-
- طراحی آموزش و اندازه گیری آن باید هم زمان انجام شود. انجام برنامه ریزی آموزشی و
برنامه ریزی اندازه گیری آموزش به طور هم زمان مؤثرتر است زیرا اطلاعات مورد نیاز آن ها مشابه است.
- طراحی آموزش و اندازه گیری آن باید هم زمان انجام شود. انجام برنامه ریزی آموزشی و
-
- ارزیابی آموزشی باید بر سطح خرد متمرکز باشد. به منظور اندازه گیری مؤثر بازگشت سرمایه پاسخ گویان باید بر یک برنامه یا تعدادی برنامه یکپارچه متمرکز شوند.
-
- برای جمع آوری اطلاعات از روش های مختلفی استفاده کنید. روش های جمع آوری داده ها می‌تواند دربرگیرنده مصاحبه، گروه تمرکز، پرسش نامه، برنامه عملیاتی، قراردادها و بررسی عملکرد باشد.
-
- اثرات عوامل جانبی را مشخص کنید. پیش از ارزیابی اثرات آموزش لازم است اثرات سایر عوامل که برنتایج مؤثرند را جدا کنید.
-
- از نتایج گروه‌های کنترل استفاده کنید. یکی از راه ها سنجش مؤثر سایر عوامل، مقایسه نتایج یک گروه کنترل با نتایج گروه آموزش دیده است.
