این پژوهش به بررسی اثربخشی آموزش مهارتهای اجتماعی بر سازگاری اجتماعی و نگرش صمیمانه دختران با نقص بینایی میپردازد. امید است این پژوهش سرآغاز راهی به سوی همکاری در جهت کاهش مشکلات افراد با نقص بینایی باشد.
۱-۳ اهمیت و ارزش تحقیق
اهمیت مهارتهای اجتماعی به عنوان مهمترین عامل اجتماعی شدن و سازگاری اجتماعی را هیچگاه نمیتوان از نظر دور داشت و بیشک توجه به هوش اجتماعی، رشد اجتماعی و تربیت اجتماعی در کنار دیگر ابعاد رشد و حیطههای تعلیم و تربیت، از جایگاه ویژهای برخوردار است. در چشمانداز کنونی، در حوزه آموزش مهارتهای اجتماعی، پژوهشهای بیشماری صورت گرفته و روشهای آموزشی جدیدی مطرح گردیده است که افقهای روشنتری را آشکار کردهاست. تمامی این حرکتها وشناختهای روز افزون به انسان کمک میکند تا به کمیت و کیفیت زندگی اجتماعی خود ودیگران غنای بیشتری ببخشد و بخصوص، به کودکان با نیازهای ویژه و سازگاری اجتماعی آنان نگاه انسان دوستانهتر و پویاتری داشته باشد (بهپژوه، ۱۳۸۶).
دانشآموزی که مهارتهای اجتماعی لازم را کسب کردهاست، دانشآموزی است که میتواند به خوبی با محیطش سازش کند و یا اینکه میتواند ازطریق برقرار کردن ارتباط با دیگران از موقعیتهای تعارضآمیز کلامی و فیزیکی اجتناب کند. این گونه دانشآموزان، رفتارهایی از خود نشان میدهند که منجر به پیامدهای مثبت روانی- اجتماعی، نظیر پذیرش توسط همسالان و رابطه مؤثر با دیگران میشود. ازسوی دیگر، کسانی که مهارتهای اجتماعی لازم را کسب نکردهاند، اغلب به اختلالهای رفتاری مبتلا میشوند، از طرف همسالان پذیرفته نمیشوند، در میان همسالان و بزرگسالان محبوب نیستند و با معلم و یا سایر افراد حرفهای بهخوبی کنار نمیآیند. دانشآموزان نابینا نیز به عنوان بخشی از جامعه افراد استثنایی از این قاعده مستثنی نیستند و گاهی در اکتساب وبه کارگیری مهارتهای اجتماعی دچار مشکل هستند. از آنجایی که دانشآموزان نابینا دراکتساب رفتارهای اجتماعی از طریق نشانه های بینایی، سرمشقگیری، حالتهای چهرهای، ارتباط از طریق نگاه، دریافت بازخورد و همچنین توانایی در تعیین محل افراد، مشکل دارند، ممکن است مهارتهای اجتماعی را به خوبی کسب نکرده باشند (مک کاسپی، ۱۹۹۶، به نقل ازکوچکی، ۱۳۸۴).
مهارت اجتماعی، در روابط بین اشخاص، عملکرد روانی، تحصیلی و سازگاری فرد تأثیر طولانی مدت چشمگیری دارد. مهارتهای ضعیف ارتباط اجتماعی و مشکلات برقراری ارتباط با دوستان، خانواده و معلمان با بسیاری از انواع مشکلات روانی، شامل افسردگی، ناهنجاری رفتاری، ترس از اجتماع، توهم و اسکیزوفرنی در ارتباط میباشد (فرل[۲]، ۲۰۰۶). جای تعجب نیست که تلاش برای ارتقای مهارتهای اجتماعی و کیفیت روابط بخش مهمی از درمان و پیشگیری از بسیاری اختلالات سلامت روانی را تشکیل میدهد.
بسیاری از افراد با نیاز خاص، فاقد مهارتهای اجتماعی ضروری برای کسب تعاملات اجتماعی مثبت با همسالان و بزرگسالان هستند و این مهارتها را از طریق مشاهده هوشمندانه به دست نمیآورند. به طور کلی ضرورت مداخلات مربوط به مهارتهای اجتماعی در همه افراد به ویژه افراد با نیاز خاص را میتوان با توجه به نتایج پژوهشهای متعدد صورت گرفته، به صورت زیر بیان کرد:
۱- فقدان مهارتهای اجتماعی مناسب، اصلیترین عامل در شکست افراد دارای ناتوانی در جایابی اجتماعی (پاراسکیو و اویلی[۳]، ۱۹۹۴) و دلیل از دست دادن شغل میباشد (گرینسپن و شولتز[۴]، ۱۹۸۱، به نقل از خانزاده و صیفی خانی، ۱۳۸۷).
۲- آموزش مهارتهای اجتماعی میتواند باعث کاهش در تعداد رفتارهای نامناسب در کلاس درس مانند پرخاشگری و بهبود روابط شخصی دانشآموز با همسالان و بزرگسالان شود (کامپز و کای[۵]، ۲۰۰۲، فراسر[۶] و همکاران، ۲۰۰۵، به نقل از خانزاده و صیفی خانی، ۱۳۸۷).
۳- آموزش مهارتهای اجتماعی باعث کاهش رفتارهای پرخاشگرانه میشود (گاتفردسون[۷]، ۱۹۸۷، به نقل از خانزاده و صیفی خانی، ۱۳۸۷).
۴- آموزش مهارتهای اجتماعی باعث افزایش یکپارچهسازی افراد دارای ناتوانی با افراد عادی میشود (فرتی[۸] و همکاران، ۱۹۹۳، به نقل از خانزاده و صیفی خانی، ۱۳۸۷).
۵- تحول عاطفی و اجتماعی کودکان و نوجوانان، ظرفیت دانشآموزان را برای تمرکز بر فعالیتهای تحصیلی، بهبود سلامت روانشناختی کلی و کاهش مشکلات رفتاری افزایش میدهد (هنسی[۹]، ۲۰۰۷، خانزاده و صیفی خانی، ۱۳۸۷).
برای نوجوانان نابینا که به سبب آسیب دیدگی بینایی مشکلات ارتباطی بیشتری دارند آموزش مهارتهای اجتماعی و روابط بین فردی امری ضروری است. چرا که قسمت اعظم برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران از طریق چشم انجام میگیرد. به طوری که غم و شادی، خشم و محبت را میتوانیم از چهره دیگران مشاهده کنیم و بدین وسیله استنباط کنیم که در چه زمانی و با چه کسانی میتوان ارتباط برقرار نمود. لذا بررسی اثربخشی مهارتهای اجتماعی بر سازگاری و نگرش صمیمانه افراد با نقص بینایی ضروری به نظر میآید.
۱-۴ اهداف تحقیق
۱-۴-۱ اهداف اصلی
۱- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر میزان سازگاری اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۲- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر میزان نگرش صمیمانه مددجویان دختر با نقص بینایی.
۱-۴-۲ اهداف اختصاصی
۱- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر میزان مؤلفه روابط اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۲- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر میزان مؤلفه روابط مدرسهای مددجویان دختر با نقص بینایی.
۳- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر میزان مؤلفه روابط خانوادگی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۴- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر میزان مؤلفه علایق ضد اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۵- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر میزان مؤلفه مهارتهای اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۶- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر میزان مؤلفه قالبهای اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۱-۵ فرضیههای تحقیق
۱-۵-۱ فرضیههای اصلی
۱- آموزش مهارتهای اجتماعی سازگاری اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی مؤثر است.
۲- آموزش مهارتهای اجتماعی نگرش صمیمانه مددجویان دختر با نقص بینایی مؤثر است.
۱-۵-۲ فرضیههای فرعی
۱- آموزش مهارتهای اجتماعی در بهبود مؤلفه روابط اجتماعی مدد جویان دختر با نقص بینایی مؤثر است.