با توجه به چهار مورد ذکر شده در بالا، ضابطان خاص مدنظر عبارتند از:
۱٫ مأموران وصول آیدات و کشف قاچاق به استناد ماده ۱۸ قانون مجازات مرتکبین قاچاق (مصوب ۲۹/۱۲/۱۳۱۲)؛
۲٫ مأموران جنگل بانی طبق ماده ۵۴ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل‌ها (مصوب ۱۳۴۶)؛
۳٫ مأموران سازمان آب و برق به استناد تبصره ۲ ماده ۱۰ قانون سازمان آب و برق (مصوب ۱۳۴۶)؛
۴٫ مأموران شهرداری طبق ماده ۱۰ قانون حفظ و گسترش فضای سبز؛
۵٫ مأموران گارد صنعت نفت (ماده واحده مصوب ۱۳۵۱)؛
۶٫ مأموران شکاربانی ماده ۱۹ قانون شکار (مصوب ۱۳۴۶)؛
۷٫ بازرسان مخصوص وزارت بهداری طبق ماده ۲۰ قانون اصلاح منع کشت خشخاش (مصوب ۱۳۳۸)؛
۸٫مأموران سازمان قند و شکر ماده واحده لایحه قانونی مصوب ۱۳۵۹؛
۹٫ بخش‌دار که در گذشته از او به «نایب الحکومه» تعبیر می‌شده است، فقط در صورت اعطای سمت ضابطی از سوی قوه قضاییه واجد اختیارات و تکالیف ضابطان دادگستری خواهد بود؛
۱۰٫ فرمانده هواپیما به موجب ماده ۳۲ قانون هواپیمایی کشوری (مصوب ۱۳۲۸) نسبت به جرائم ارتکابی در درون هواپیما و نیز ماده ۵ قانون الحاق ایران به کنوانسیون توکیو راجع به جرائم و برخی اعمال ارتکابی دیگردر هواپیما.
۱۱٫ پلیس انتظامی راه‌آهن طبق ماده ۷ قانون ایمنی راه‌ها (مصوب ۱۳۴۹)
۱۲٫ مأموران وزارت پست و تلگراف و تلفن (شرکت مخابرات ایران)؛
۱۳٫ پاسداران انقلاب اسلامی به موجب تبصره ماده ۵ اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ماده ۱۱ لایحه قانونی تشکیل دادگاه‌های فوق‌العاده رسیدگی به جرائم ضدانقلاب (مصوب ۱۳/۴/۱۳۵۸)؛
۱۴٫ مأموران گارد بنادر و گمرکات به موجب ماده۵ قانون بنادر و کشتیرانی (مصوب ۱۳۲۸)؛
۱۵٫ رؤسا و معاونان زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان؛
۱۶٫ نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
انواع ضابطین خاص
در ق. آ.د.ک ۱۲۹۰ ضابطین خاص بر شمرده نشده بودند و برای شناخت آن ها باید به قوانین خاص مراجعه می‌شد. در ق. آ.د.ک ۱۳۷۸ ، ماده ۱۵ سه دسته از ضابطین خاص را دربند‌‌های ۲، ۳ و ۴ خود نام برده و در بند ۵ به قوانین خاصی که برخی مقامات و مأموران را در حدود وظایف خود را ضابط دادگستری شناخته، اشاره کرده‌است که انواع ضابطین خاص عبارت است از:
أ. رؤسا و معاونین زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان.
ب. مأمورین نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران.
البته تذکر این نکته مفید به نظر می‌رسد که بر طبق ماده ۱ قانون حمایت قضائی از بسیح مصوب ۱/۱۰/۱۳۷۱ و نظریه شماره ۷۹۷۹/۷-۲۱/۸/۱۳۸۰، اداره حقوقی قوه قضائیه به نیروی مقاومت بسیج تنها در صورتی اجازه داده است که به عنوان ضابطین قوه قضائیه عمل نماید که اولاً جرم از جرائم مشهود باشد و ضابطین دیگر دادگستری حضور نداشته باشند ثانیاًً ضابطین دیگر به موقع اقدام ننمایند و یا به منظور جلوگیری از امحاء آثار جرم و فرار متهم و تهیه و ارسال گزارش ضابطین دیگر به نیروی مقاومت بسیج نیاز داشته باشند و همچنین تبصره یک ماده یک آئین نامه اجرائی قانون حمایت قضائی از بسیج مصوب ۳۰/۳/۱۳۷۲ فرمانده کل قوا، شرایطی برای ضابطان مذبور پیش‌بینی کرده‌است:« الف- گذراندن دورۀ آموزش لازم به تشخیص رده ذیربط بسیج،
ب- دارا بودن سلامت جسمی در حد اجرای مأموریتهای محوله و دارا بودن سلامت روانی،
ج- مجوز مخصوص»
ج. نیروهای مسلح با تصویب شورای عالی امنیت ملی.
عبارت نیروهای مسلح در این بند به موجب ماده۴ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران؛ مصوب ۱۸/۵/۱۳۷۱ شامل ارتش، سپاه پاسداران، بسیج مستضعفان، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح می‌باشند.
وظایف ضابطین
وظایف ضابطین را می‌توان به طور تفکیکی در جرائم مشهود و جرائم غیر مشهود بررسی کرد.
۱٫ ابتدا تحقیقات مقدماتی را انجام و بلا فاصله مقام قضائی را مطلع نمایند.
۲٫ آلات و ادوات و آثار و دلایل جرم رادر صحنه حفظ کنند.
وظایف ضابطین در جرائم مشهود
۱٫ پس از انجام تحقیقات مقدماتی، آن تحقیقات را تسلیم مقام قضائی نمایند.
۲٫ پس از حضور مقام قضائی مداخله ننموده مگر در موارد ضرورت.(م ۱۸ و ۲۵ ق. آ.د.ک)
۳٫ جلو گیری از فرار یا تبانی متهم(م ۱۸ ق.آ.د.ک)
۴٫ بازداشت متهم برای تکمیل پرونده در صورت ضرورت به مدت ۲۴ ساعت(م ۲۴ ق.د.ک)
وظایف ضابطین در جرائم غیر مشهود
۱٫ به محض اطلاع از وقوع جرم مقام قضائی را مطلع نمایند.
۲٫ منتظر کسب تکلیف و دستور مقام ذیصلاح قضائی بمانند.[۵۵]
۳-۱-۱-۳ ضابطین نظامی
آخرین گروه از ضابطان دادگستری، ضابطان نظامی هستند. قانون‌گذار، به موجب قوانین خاص، مأمورانی را در موارد خاصی، ضابطه نظامی محسوب کرده‌است. در تعریف این گروه، این چنین بیان شده است:
«ضابطین نظامی مأمورانی هستند که در حدود قوانین و مقررات نسبت به جرایمی که در صلاحیت دادگاه‌های نظامی است، تحقیق می‌نمایند و برای حفظ آثار و دلایل این نوع جرایم و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم طبق مقررات قانون اقدام لازم را معمول می‌دارند. در حقیقت کشف و تحقیق جرایمی که در صلاحیت دادسراها و دادگاه‌های نظامی است به وسیله ضابطین نظامی صورت می‌گیرد.» در تکمیل این تعریف باید گفت ذکر ترکیب «دادگاه‌های نظامی» بدین معنا نیست که دادسرا مد نظر نیست بلکه دادگاه‌ها به طور عام مدنظر است و بنابرین کشف و تحقیق جرایمی که در صلاحیت مراجع نظامی (دادسراها و دادگاه های نظامی) است به وسیله ضابطان نظامی صورت می‌گیرد.
از جمله این ضابطان می‌توان به این موارد اشاره نمود:
۱٫ مأموران دژبان ارتش و سپاه، ۲٫ مأموران حفاظت و اطلاعات یگان ها، ۳٫ برخی مأموران وزارت اطلاعات، ۴٫ پرسنل بازرسی یگان‌ها، ۵٫ افسران قضایی یگان‌ها.
۳-۱-۲ جایگاه قانونی ضابطین قضایی
ماده ۱۵ قانون آیین دادرسی کیفری (مصوب ۱۳۸۸) در این خصوص اشعار می داشت؛ضابطین دادگستری مامورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمات مقام قضایی در کشف جرم و بازجویی مقدماتی و حفظ آثار و دلایل جرم و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم و ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضایی به موجب قانون اقدام می نمایند و عبارتند از:
۱ – نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران
۲ – روسا و معاونین زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان.
