مقایسه عدالت و دادرسی در تاریخ بیهقی و سیاستنامه و وجه تمایز و شباهت آنها
در این فصل با توجه به مطالب گفته شده در فصل سوم و چهارم به وجه تمایز و تشابهات شیوه پرداختن به عدالت و دادرسی در دو اثر گرانقدر تاریخ بیهقی و سیاستنامه می پردازیم تا مشخص گردد چه اندازه این دو اثر در پرداختن به این دو موضوع با هم شباهت دارند و چه مقدار با هم اختلاف در آنها وجود دارد.
۵-۱-۱ وجه تمایز پردازش به موضوع عدالت و دادرسی در سیاستنامه و تاریخ بیهقی
۵-۱-۱- وجه تمایز در پردازش کلی به موضوع عدالت و دادرسی
در پرداختن به موضوع عدالت و دادرسی در دو کتاب مشهور تاریخ بیهقی تفاوت ها و شباهتهای بسیاری وجود دارد که می توان تفاوت و تمایز را در شیوه بیان این مطالب دانست
سیاستنامه به صورت مدون و منظم و کلاسیک به موضوع عدالت و دادرسی پرداخته است و قسمتهایی از کتاب این عنوان یاد شده است که می می توان به:
فصل پنجم با عنوانهای «حکایت ملک عادل – انوشیروان و زنجیر عدالت »
فصل ششم با عنوان « اند باب قاضیان و خطیبان و محتسب و رونق کار ایشان – دادرسی پادشاهان عجم»
فصل هفتم با عنوان« اندر بر رسیدن از حال عامل و قاضی و شحنه و رئیس و شرط سیاست»
فصل سیزدهم با عنوان« سلطان محمود و قاضی نادرست»
تاریخ بیهقی با عنوان های خیلی کمتر نسبت به سیاستنامه به این دو موضوع و آنچه مربوط به آن است پرداخته است مثلاً عنوان:
« سخن قاضی صاعد درباره میکائلیان » که در این بخش بیهقی فقط به موقعیت قاضیان و بانیان دادرس اشاره کرده و مستقیماً از عدالت و دادرسی نیز حرفی به میان نیاورده است ولی در سیاستنامه عنوانهای که ذکر شد به قصد سخن راندن در باب این دو موضوع ما و تبیین آنها بوده است
حتی در بخشی دیگر که با عنوان« حکایت امیر عادل سبکتگین با آهوی ماده … » یا « سرگذشت امیر عادل سبکتگین » فقط عنوان عدالت را برای این امیر بیان کرده است و در زیر این دو عنوان تفصیلی از عدالت و دارسی وجود ندارد .
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
حتی در عنوان«صحبت قاضی بولانی با بونصر» نیز مستقیماً به مبحث عدالت و دادرسی پرداخته نشده است و همانطور که در فصل سوم آمده است قضیه وضعیت قاضی بولانی و بونصر در مقابل دنیا پرستی و آخرت نگری و عدم دلبستگی دادرسان به دنیا بوده است .
لذا در بیان وجه تمایز پردازش به موضوع عدالت و دادرسی در تاریخ بیهقی و سیاستنامه به صراحت می توان گفت در تاریخ بیهقی هرچند بیشتر به این دو موضوع پرداخته شده است ولی به صورت مدون و فصل بندی مشخص و آوردن عنوان برای این موضوع ها نبوده است و به صورت پراکنده در خلال تاریخ نگاری بیهقی و آوردن نمونه های تاریخی برای وقایع مورد نظر خود و عنوان کردن حکایتها جهت اثبات و فهم وقایع مورد نظر خویش این دو مبحث آمده است و پیدا کردن این دو موضوع در این کتاب گرانقدر مستلزم امعاع نظر و مطالعه دقیق تمام آن بوده است .
ولی در سیاستنامه آنچنان که عنوان شد با توجه به عنوانهای ذکر شده اساساً هدف خواجه نظام الملک تفهیم موضوع و گفتمان عدالت بوده است و آن را به صورت مشهود عنوان کرده است تا به خوانندگان نشان دهد عدالت و شیوه صحیح دادرسی از موضوعات گریز ناپذیر هر حکومت است که باید به آن توجه خاص و ویژه ای مبذول گردد تا مورد غفلت قرار نگیرد و بنیاد حکومتها سست نگردد .
۵-۱-۲ –وجه تمایز در موضوعات پرداخته شده زیر موضوع عدالت و دادرسی
در تاریخ بیهقی به موضوعات زیر پرداخته شده است :
حاکمانی که همیشه و در طول تاریخ عادل هستند.
عادل فاضل است و ستمگر جاهل
عدالت حتی در میان نیروها و قوه های درونی و نفسانی
جهان آخرت تجلی عدالت کامل و دارسی عادلانه
حاکمان می دانند عدالت اصل و اساس حکومت است.
لازم الإطاعه بودن حاکم دادگر
یاد کردن از حاکمان دادگر نوعی عدالت است
اعطای لقب عادل به حاکمان دادگر جهت مزین کردن اسم و بالا بردن مقام آنها
حاکمان باید مرتببا افکار عمومی دادرسی شوند.
ارسال نیرو و لشکر جهت اصلاح کارزاری فاسد و ناعادل
عفو گذشت نوعی از دادرسی
به تأخیر انداختن اجرای حکم جهت نزدیک کردن آن به حق و عدالت
وجود دلایل و مستندات جهت اتهام به هر فردی لازم و ضروری است
تحقیق و تفحص از افراد در جریان اتهامات دادرسی
حضور افراد عادل و پاک در جریان دادرسی
شیوه برگزاری جلسه دادرسی
اشاره به عادلانه یا ناعادلانه بودن احکام صادر شده در جریان دادرسی ها
جایگاه قضات جهت اجرای عدالت و برگزاری دادرسی عادلانه
تمجید از عدم مادیگرایی و ساده زیستی دادرسان
دادرسان باید به تربیت خانواده و فرزندان خود نیز توجه کافی داشته باشند
نقش عدالت در امنیت و آسایش مردم
نقش عدالت در جامعه پذیری اقشار مختلف
استفاده ادبی از کلمه داد (عدالت)
اما در مقابل ، سیاستنامه به موضوعات متفاوتی از موضوعات فوق پرداخته شده است :
مقدمه اجرای عدالت توسط حکومت
نتیجه عدالت
عدالت و دادورزی بنیاد حکومت
اهمیت عدالت از منظر خواجه نظام الملک
برگزاری جلسه عمومی دادرسی توسط پادشاه در هر شرایطی
عدالت راز و رمز ماندگاری حکومتها
وضع قاضیان جهت برگزاری دادرسی و اجرای دقیق عدالت
دادرسی و اجرای عدالت به نفع مردم
نظارت و بازرسی بر سازمانها نمونه ای از عدالت اجتماعی
توصیه های دینی جهت اجرای عدالت
رسیدگی سریع به اعتراضات مردم جهت اجرای عدالت
