در این لایحه همچنین تصریح شده است که نسبت به اسناد تجاری الکترونیکی می توان ادعای جعل کرد. مفهوم مخالف این ماده همانند آنچه که در قانون تجارت الکترونیکی آمده است این است که نسبت به اسناد تجارتی الکترونیکی انکار و تردید مسموع نیست که حاکی از اعتبار بالای این نوع اسناد تجاری میباشد. ماده ۴۱۸ لایحه مذکور همچنین در خصوص شرایط شکلی اسناد تجاری الکترونیکی مقرر میدارد «در تنظیم شکل الکترونیکی اسناد تجارتی، باید شرایط مقرر در مورد صورت آن اسناد در قوانین ذیربط رعایت شوند». مقررات مجری در خصوص اسناد تجاری عادی در خصوص اسناد تجاری الکترونیکی نیز مجری است و ماده ۴۲۶ لایحه اصلاح قانون تجارت در این خصوص مقرر میدارد: «به جز مقرراتی که به موجب این قانون و آیین نامه های آن که خاص اسناد تجاری الکترونیکی است، مقررات سند تجاری کاغذی، در خصوص سند تجاری الکترونیکی ذیربط حاکم خواهد بود».
۲-۳-۱-۳ سند تجاری الکترونیکی در حقوق سایر کشورها
از اولین اصول پایه ای قانون نمونه آنسیترال راجع به تجارت الکترونیکی ۱۹۹۶، اصل عدم تبعیض، بی طرفی فنی و برابری داده پیام و اسناد کاغذی است و اصل عدم تبعیض تضمین میکند که اثر حقوقی یا اعتبار یک سند را به صرف الکترونیکی بودن آن نمی توان تکذیب کرد. بنابرین نمونه تجارت الکترونیکی آنسیترال به دنبال یافتن راهکارهایی در جهت تأیید امکان تحقق موجباتی است که بتوان همانند نوشته کاغذی، امضاء و نوشته در قالب الکترونیک را معتبر تلقی کرد.[۲۰۱] ماده ۶ این قانون بیان میدارد که هرجا که مقرر شده، اطلاعات می بایست به شکل نوشته باشد، این مقررات شامل داده پیام نیز میگردد[۲۰۲]، به شرطی که این اطلاعات برای ارجاعات بعدی قابل دسترسی و استفاده باشد. در بند ۲ همین ماده نیز تأکید شده که داده پیام میتواند به عنوان امر مکتوب تلقی شود،[۲۰۳] زیرا مکتوب بودن شرط ایجاد یک تعهد است و مکتوب نبودن باعث فقدان برخی از ضمانت اجراها می شود. بنابرین، ماده ۶ به طور روشن مقرر کرده که آثار و ارزش حقوقی یک سند مکتوب عینا شامل اسناد الکترونیکی نیز خواهد شد. بنابرین پذیرش این قانون نمونه در یک کشور تردیدهایی را که در مورد پذیرش اسناد الکترونیکی مطرح می شود، پایان میدهد[۲۰۴].
در ایالات متحده آمریکا قانون متحدالشکل معاملات الکترونیکی[۲۰۵] ۴ مصوب ۱۹۹۹ به منظور وضع مقررات و قواعد یکنواخت برای سراسر کشور، مورد تهیه و تصویب قرار گرفته است .هدف نخستین این قانون استقرار تشابه حقوقی میان نوشته و امضای الکترونیکی با نوشته وامضای دستی بر روی کاغذ و حذف موانع موجود بر سر راه تجارت الکترونیک بوده است .شایان ذکر است که غیر قابل اجتناب بودن استفاده از سیستمهای الکترونیکی و بدون کاغذ در جریان انتقال و ویرایش اسناد باعث شده بود که سال ها پیش در سال ۱۹۸۰ اصلاح کنندگان ماده ۴ قانون متحدالشکل تجاری[۲۰۶] آن کشور، چندین روش را برای تطبیق این قانون با سیستم های الکترونیکی که در دهه های آتی جایگزین سیستم های موجود می شدند، مقرر کردهاست.[۲۰۷]
پیش نویس اسناد الکترونیکی شیلی با تاثیرپذیری از قانون نمونه، یکی از اصول اساسی اسناد الکترونیکی را عدم تبعیض بین تکنولوژی های گوناگون که طبق آن اسناد الکترونیکی و امضای الکترونیکی ایجاد میشوند دانسته است.
در قانون متحدالشکل ادله الکترونیکی کانادا، راجع به منشا ایجاد سند الکترونیکی معنای محدودتر نسبت به قانون تجارت الکترونیکی و قانون نمونه تجارت الکترونیکی آنسیترال، مورد پذیرش قرار گرفته است. طبق این قانون اسناد فکس شده در صورتی که منشا رایانه ای نداشته باشند، اسناد الکترونیکی محسوب نمی گردند. از پیش نویش قانون نمونه ادله الکترونیک کشورهای مشترک المنافع شورای مارل یورو واقع در لندن نیز استنباط میگردد خروجی داده الکترونیکی در صورتی قابل استناد است که به وسیله رایانه ای یا دیگر وسایل الکترونیکی مشابه ثبت و دخیره شده باشند.[۲۰۸]
۲-۳-۲ انواع اسناد تجاری الکترونیکی
بنابر منابع حقوقی اسناد تجارتی الکترونیکی اقسام اسناد مذبور عبارتند از برات الکترونیکی، سفته الکترونیکی، چک الکترونیکی، قبض رسمی انبار الکترونیکی، سهام الکترونیکی، اوراق مشارکت الکترونیکی و … میباشد.
الف –پول الکترونیکی
در سالهای اخیر، مصرف کنندگان تمایل چشمگیری برای انجام مبادلات الکترونیکی از خود نشان دادهاند. کاهش هزینه و افزایش سرعت دسترسی به اینترنت و مزایای اقتصادی و اجتماعی تجارت الکترونیکی از دلایل اصلی توجه مردم به اینگونه مبادلات است پول الکترونیکی که یکی از مهمترین زیر سیستمهای پرداخت الکترونیکی است معرفی میگردد و مزایا و معایب آن بررسی میشود. در واقع پول الکترونیکی یک مکانیسم پرداخت ارزش ذخیره شده یا پیش پرداخت شدهاست که در آن مقداری از وجوه یا ارزش که برای مصرف کننده قابل استفادهاست، در یک وسیله و قطعه الکترونیکی ذخیره شده و در تصرف مشتری است.
پول الکترونیکی عبارت است از هر رسانه، ماده، ابزار یا سیستمی که از طریق انتقال اطلاعات ذخیره شده، بتواند به صورت الکترومغناطیسی عمل پرداخت را انجام دهد.[۲۰۹]
پول الکترونیکی در زبان انگلیسی با کلماتی نظیر E-Cash، Digital Money و E-Money و در فارسی با عباراتی نظر «پول بر پایه اطلاعات، پول غیر قابل لمس، پول رقمی و پول الکترونیکی» شناخته شده است. هویت پول الکترونیکی از لحاظ ساختاری، عبارت است از بیتهای موجود در حافظه رایانه، که دارای ارزشی برابر با ارزش پول نقد است.[۲۱۰]
با توجه به پیشرفت روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات، گسترش استفاده از پول الکترونیکی از اواسط دهه ۱۹۹۰، آغاز شده و شاید بتوان دوره کنونی را نیز دوره اقتصاد اینترنتی نامید. بههمین جهت هرچند که معرفی پول الکترونیک در ابتدا به وسیله شرکتهای فناوری انجام شد، اما پس از مدتی با توجه به گستره آن، بانکداری توجه ویژه ای به نقش و جایگاه آن در سیاست های پولی مبذول داشت.[۲۱۱] بهرغم اهمیت پول نقد در مبادلات، پرداخت الکترونیکی بهتدریج گسترش یافته و فرایندها و عملیات سنتی بانکی و مالی را متحول نموده، فرصتهای جدیدی را برای بازیگران بخشهای مالی و بانکی ایجاد کرده و باعث ارتقای رقابت و بهره وری و کاهش هزینه عملیاتی شده است.[۲۱۲]
درحال حاضر نیز پول الکترونیک به دو شکل کارت هوشمند و پول شبکه (بسته های نرمافزاری قابل تبادل روی اینترنت) وجود دارد.[۲۱۳]
جامعه اروپا در پیش نویس دستورالعمل خود، پول الکترونیکی را بدینگونه توصیف نموده است:
بر روی قطعهای الکترونیکی همانند تراشه کارت و یا حافظهکامپیوتر به صورت الکترونیکی ذخیره شده است.
به عنوان یک وسیله پرداخت برای تعهدات اشخاصی غیر از مؤسسه صادر کننده، پذیرفته شدهاست.
بدین منظور ایجاد شدهاست که به عنوان جانشین الکترونیکی برای سکه و اسکناس در دسترس و اختیار استفاده کنندگان قرار گیرد.